Modele i aspekty podmiotowości

Na najbliższym seminarium z cyklu „Modele i aspekty podmiotowości” 6 marca br. (11:30-13:30, w sali 154 Pałacu Staszica – Warszawa, Nowy Świat 72) dr Jacek Ziobrowski (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie) przedstawi tezy swojej książki „Struktury uzasadniania” (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2019).

Seminarium stanowi kontynuację seminaryjnych spotkań Pragmatyka, pragmatyzm, performatyka. Tematem seminarium są współczesne określenia podmiotowości, które wychodzą poza badawcze pytania i odpowiedzi psychologizmu i socjologizmu, a które pojawiły się i są dyskutowane w kontekście „zwrotów”, notowanych i projektowanych w metodologii nauk humanistycznych i społecznych po 2000 roku, między innymi „zwrotu” afektywnego, korporalnego, performatywnego, receptywnego, ikonicznego.

Pytanie o podmiotowość – o jednostkowy podmiot poznania, doznawania, przeżyć i działania – to zarazem pytanie o jednostkowy podmiot istniejący w określonych warunkach kulturowych, społecznych, politycznych. Równocześnie jest to pytanie o warunki jego rozpoznawania, jak i oceny – o normatywne wskazania dotyczące jego cech jako bytu i jego istnienia, o różne stanowiska badawcze lokujące swoje tezy między esencjalizmem a konstruktywizmem. Pytanie o podmiotowość tak szeroko pojętą okazuje się szczególnie ważne w kontekście „zwrotów”, dyskutowanych w naukach humanistycznych i społecznych po 2000 roku, a które wpisują problematykę podmiotu w rozważania znoszące wyraźne dystynkcje, opozycje lub aporie między podmiotem i przedmiotem (poznania, działania), subiektywnością i obiektywnością (zasad, modeli, systemów), jednostkowym przypadkiem i ogólną regułą, kulturą i naturą, bytem ludzkim i innymi rodzajami bytów. Kategorii subiektywności i badawczego określenia warunków istnienia, poznania i działania podmiotowego dotyczyły tezy antropocentryczne, ważne w nowożytności, począwszy od Kartezjusza, przez m.in. Immanuela Kanta, po fenomenologię Edmunda Husserla, rozwijaną przez współczesną postfenomenologię, a obecne również w pragmatyzmie i pragmatyce. To właśnie perspektywa badawcza pragmatyki, pragmatyzmu i postfenomenologii pozwala przeformułować zagadnienie podmiotowości, uznając prymat warunków podmiotowych i antropologicznych (gatunkowego wyposażenia jednostki ludzkiej) przy jednoczesnym założeniu o obiektywności warunków i reguł istnienia, działania i poznania, w które wpisany jest i które realizuje jednostkowy podmiot – warunków: immaterialnych, materialnych, intersubiektywnych, środowiskowych, symbolicznych, jak i biologicznych. Podstawowe pytanie seminarium dotyczy możliwości uzgodnienia owych założeń subiektywistycznych i obiektywistycznych, przede wszystkim podmiotowego odnoszenia się do uwarunkowań, rozpoznawanych jako obiektywne.

Ogólne i szczegółowe pytania badawcze dotyczą następujących kwestii, dyskutowanych na seminarium:

1) podmiot działań i podmiot zadań – podmiot praktyk a podmiot performatywny: czego dotyczy spełnienie – własnego bytu, własnego istnienia, własnego celu, własnego zadania?

2) podmiot wyborów i decyzji – podmiot epistemiczny a podmiot aksjologiczny: jaka jest hierarchia celów i sposoby ich określania w kontekście uzyskiwanej wiedzy i dostępu do wiedzy?

3) podmiot przeżywania i doznawania – podmiot estetyczny a podmiot etyczny: jaka jest relacja podmiotu z transcendencją? jakie są warunki wyjścia poza immanencję? jakie są uwarunkowania komunikacji podmiotu z Innymi i ze sobą? jakie są uwarunkowania restytucji podmiotu – na podstawie jakich wzorców: osobowych, społecznych, ekonomicznych, teologicznych?

4) podmiot faktyczny a podmiot wzorcowy – modalności podmiotu a modele podmiotu: na ile ogólny antropologiczny model podmiotowości ma charakter obowiązujący wobec równoczesnego uznawania pluralizmu i różnorodności za pewien stan wzorcowy, preskryptywny? na ile status wzorca może być subiektywny?

Wymienione pytania badawcze znajdują wstępne rozstrzygnięcia dzięki odpowiedziom udzielanym, między innymi, przez filozofię kultury i filozofię nauki – w dyskusjach na seminarium wychodzimy od tych kontekstów badawczych, jak też poza te konteksty. W udzielanych odpowiedziach na pytania o podmiotowość pojawiają się rozstrzygnięcia ogólne (ponadkulturowe, uniwersalizujące) oraz szczegółowe (uwzględniające zróżnicowania kulturowe i tożsamości indywidualne). Trzeba podkreślić, że pytania badawcze o podmiotowość łączą się z rozpatrywaniem na nowo granic, wyznaczanych w dotychczasowych koncepcjach metodologicznych: teorii i praktyki, wiedzy o obiektywnym świecie, opartej na deskrypcjach i ocen wydawanych subiektywnie, a opartych na preskrypcjach, rozumu i sfery afektywnej, immanencji i transcendencji, stanu dotychczasowego i procesualnego stawania się. Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji.

Serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych tematyką seminarium, także doktorantów.

***

Książka Struktury uzasadniania zawiera trzy części. Część pierwsza przedstawia zagadnienie struktury uzasadniania przekonań. Autor charakteryzuje stanowiska dotyczące struktury uzasadniania w całym systemie przekonań lub też w podsystemie przekonań empirycznych; najbardziej znane to fundacjonizm i koherentyzm. Zwolennicy fundacjonizmu, opisując strukturę systemu przekonań, odwołują się do metafory budowli wspierającej się na mocnych fundamentach, a zwolennicy koherentyzmu – do metafory statku. Część druga książki dotyczy specyfiki uzasadniania przekonań moralnych i struktury uzasadniania ich podsystemu. Struktura ta różni się od struktury podsystemu przekonań empirycznych. Część trzecia książki zawiera interpretację późnych uwag Ludwiga Wittgensteina o pewności i wiedzy, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji, które nie zostały jeszcze dostatecznie rozwinięte we współczesnej epistemologii. Autor stara się pokazać, że koncepcje Wittgensteina mogą być źródłem inspiracji we współczesnych rozważaniach o strukturze uzasadniania, mogą wzbogacić tworzony, w ramach epistemologii, obraz struktury systemu przekonań. Analizy różnych koncepcji struktury systemu przekonań prowadzą Autora do prezentacji własnych poglądów dotyczących tej kwestii, do zarysowania własnej teorii struktury uzasadniania.

Dr Jacek Ziobrowski wykłada filozofię, etykę i sztukę argumentacji w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Studiował filozofię na uniwersytetach w Krakowie i Bazylei. Ukończył też studia techniczne (budownictwo), pracował jako konstruktor w krakowskich biurach projektów. Zajmuje się między innymi epistemologią, metaetyką, filozofią analityczną (Ludwig Wittgenstein), filozofią egzystencji (Søren Kierkegaard), kulturą Szwajcarii. Zredagował książki Etyka u schyłku drugiego tysiąclecia oraz Kierkegaard i komunikacja pośrednia / Kierkegaard und die indirekte Mitteilung. Swoje artykuły publikował między innymi w czasopismach: Filozofia Nauki, Etyka, Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria.